جهان به مثابة راز

جهان به مثابة راز

محمدامین مروتی

تقسیم بندی جهان به نومن و فنومن که کانت پایه گذاری کرد، به لحاظ منطقی و تحلیلی راهگشا و روشنی بخش بوده است. اینکه سقف پرواز معرفت و حواس ما، عالم پدیدار هاست نه ذوات، نتایج شگرفی دارد. غیر از وجهه معرفت شناختی این تفکیک، وجهه وجودشناختی اش هم مهم است. اینکه ما به طور مبهم و کلی می پذیریم یا فرض می کنیم جهان ذوات، یک راز است و یک راز می ماند. این موقف فلسفی، شاید فاصلة زیادی از آنچه عرفا از آن به عنوان "راز" تعبیر می کنند، نداشته باشد. شاید عالم استعلایی و ترانسندتال کانت به نوعی همان خدای متعال ما و مضمون "الله اکبر" خودمان باشد.

این تقسیم بندی، خوش بینی قرن نوزدهمی برای شناخت عالم و آدم را زیر سوال می برد. درست است که جهان به وسیلة علم راززدایی می شود ولی نهایتا راز زدایی نشدنی هم هست و همواره رازی متعال و استعلایی وجود دارد که ممکن است تعابیر و تفاسیر متفاوتی پیدا کند ولی سرجایش می ماند.

این موضوع از جهتی دیگر هم موکّد و مدلّل می گردد و آن این است که در بهترین و بدترین شرایط معرفتی، جهل انسان نامحدود و علم او محدود هست و خواهد بود. به قول حافظ:

حدیث از مطرب و می گوی و "راز دهر" کمتر جو

که کس نگشود و نگشاید، به حکمت این معما را

 

فیزیک کوانتوم هم به ما می گویند، ماده زمانی وجود دارد و موضوعیت پیدا می کند که در معرض حواس بشر قرار گیرد و به صورت پدیدار در آید. اما آن سوی پدیدار قابل رصد نیست.

به نظر نمی رسد معرفت مورد ادعای عرفا نیز چیزی جز حیرانی و شگفتی باشد. به قول سهراب:

کار ما نیست شناسایی راز گل سرخ

کار ما شاید این است

که در افسون گل سرخ شناور باشیم

پشت دانایی اردو بزنیم

دست در جذبه یک برگ بشوییم و سر خوان برویم

صبح ها وقتی خورشید در می آید متولد بشویم

هیجان ها را پرواز دهیم

روی ادرک؛ فضا؛ رنگ؛ صدا؛ پنجره؛ گل؛ نم بزنیم

آسمان را بنشانیم میان دو هجای هستی

ریه را از ابدیت پر و خالی بکنیم

بار دانش را از دوش پرستو به زمین بگذاریم

نام را باز ستانیم از ابر

از چنار؛ از پشه؛ از تابستان

روی پای تر باران به بلندی محبت برویم

در به روی بشر و نور و گیاه و ه باز کنیم

کار ما شاید این است

که میان گل نیلوفر و قرن

پی آواز حقیقت بدویم

جهان ,شاید ,پدیدار ,عالم ,معرفت ,وجود دارد منبع